کود کشاورزی

کود کشاورزی شامل هر ماده آلی یا معدنی، ارگانیک یا شیمیایی است که بتواند شرایط رشد مطلوب گیاه را تأمین کند. حاصلخیزی خاک در واقع شاخص کیفیت خاک است که آن را قادر می سازد تا ترکیبات را در مقادیر کافی و تعادل مناسب برای رشد گیاهان در زمانی که عوامل دیگر (مانند نور، رطوبت، دما و ساختار خاک) مساعد هستند، فراهم کند. در مواردی که حاصلخیزی خاک مناسب نیست، مواد طبیعی یا سنتز شده برای تامین مواد غذایی مورد نیاز گیاه به خاک اضافه می‌ شوند تا حاصلخیزی طبیعی خاک را افزایش دهند و جایگزین عناصر شیمیایی گرفته شده از خاک توسط محصولات قبلی ‌شوند، این مواد اصطلاحا کود کشاورزی نامیده می شوند. 

گیاهان به حداقل 16 عنصر نیاز دارند که مهمترین آن‌ها کربن، هیدروژن، اکسیژن، نیتروژن، فسفر، گوگرد، پتاسیم، کلسیم و منیزیم است. گیاهان کربن را از جو و هیدروژن و اکسیژن را از آب بدست می آورند. سایر مواد مغذی  نیز از خاک گرفته می شود. گیاهان حاوی عناصر سدیم، ید، کبالت، سیلیکون و آلومینیوم هم هستند، اما ظاهراً این عناصر برای رشد گیاه ضروری نیست. لازم به ذکر است هنگامی که ذخایر موجود یک ماده مغذی در گیاه کاهش می‌یابد، فقدان آن به یک عامل محدود کننده در رشد تبدیل می شود. البته باید توجه داشت مقادیر بیش از حد برخی از مواد مغذی نیز ممکن است باعث ایجاد سمیت و  کاهش عملکرد در گیاه شود.

دلایل کمبود عناصر غذایی در گیاه

• عناصر غذایی مورد نیاز گیاه در خاک به وفور وجود دارند اما بخش عمده ای از این عرضه بالقوه به شکلی است که به اندازه کافی و سریع در دسترس گیاه قرار نمی‌ گیرد تا رشد  مطلوبی داشته باشد لذا از دسترس خارج شده و گیاه دچار کمبود می‌ گردد.
• بستر خاک قابل کشت از ابتدا  دارای کمبود عناصر مغذی مورد نیاز گیاه بوده است. 
• در اثر برداشت محصول، خاک دچار کمبود برخی از عناصر غذایی شده است و محصول جدید با کمبود مواجه می‌ شود.

در چنین مواردی استفاده از کودهای کشاورزی حاوی مواد معدنی و املاح و یون های مهم، ضرورت پیدا می کند. عناصر موجود در کودها می توانند جایگزین این کمبودها در خاک شوند و رشد گیاه را بهبود ببخشند، بنابراین گیاهان برای رشد به مواد مغذی مختلفی نیاز دارند که توسط ریشه از خاک دریافت می شوند. گیاهان کمبود موادغذایی را گاهی اوقات به شکل های مختلف نمایش می دهند به عنوان مثال، در بسیاری موارد کلروز (به رنگ زرد یا سبز کم رنگ)، نشان دهنده کمبود گوگرد و نیتروژن است و یا کمبود آهن باعث ایجاد بافت سفید یا زرد کم رنگ می شود. با این حال، علائم کمبود ممکن است به اشتباه تفسیر شوند.

همچنین بیماری های گیاهی نیز می توانند ظاهری شبیه کمبود مواد معدنی ایجاد کنند، لذا انجام آنالیز خاک و برگ توسط آزمایشگاه و تفسیر نتایج آن توسط متخصص تغذیه گیاه برای استفاده از کود مناسب و میزان مصرف آن بسیار ضرروی است تا با انتخاب نوع صحیح کود گیاه بتواند  کمبود این  مواد مغذی را برطرف کند. عوامل زیادی از جمله کیفیت خاک، نوع محصول و روش کاربرد، می‌توانند بر انتخاب نوع کود تأثیر بگذارند. امروزه طیف گسترده ای از کودهای کشاورزی موجود است که به کشاورزان این امکان را می دهد تا محیطی غنی از مواد مغذی برای محصولات خود ایجاد کنند.

انواع کود کشاورزی

به طور کلی دو نوع کود آلی و معدنی به عنوان کود کشاورزی متداول است.

1. کودهای آلی

کودهای آلی از مواد طبیعی مانند کود دامی، کمپوست و پیت ماس و یا جلبک دریایی ساخته می شوند. کودهای آلی عموماً برای محیط زیست مناسب تر  هستند، اما نسبت به کودهای شیمیایی کندتر عمل می‌کنند و می‌توانند هزینه بیشتری داشته باشند. برخی از کودهای آلی دارای خواص ویژه ای هستند که به حالت بخشیدن به خاک و بهبود ساختار آن در طول زمان کمک می کنند. کودهای آلی از منابع گیاهی یا حیوانی به دست می آیند. این کودها پس از تجزیه، مواد مغذی را برای گیاهان فراهم می کنند. متداول ترین کود آلی، مواد کمپوست از منابع حیوانی (مانند کود یا بستر مرغ کمپوست شده) است. این نوع کود به حفظ رطوبت در خاک کمک می کند و مواد مغذی ضروری را به آن اضافه می نماید.

کودهای آلی خاک را به خوبی هوادهی می‌کنند و ظرفیت زهکشی خاک را بهبود می‌ بخشند در نتیجه در حرکت حشرات مفید خاک مانند کرم‌های خاک و توسعه ریشه به بخش‌های زیرین نقش به‌ سزایی ایفا می‌ کنند. کودهای آلی معمولاً نسبت به کودهای شیمیایی دوستدار محیط زیست هستند زیرا مانند مواد شیمیایی، خاک یا آب های زیرزمینی را آلوده نمی کنند. با این حال، تمام کودها در صورت استفاده نادرست می توانند برای گیاهان مضر باشند بنابراین اطلاع از زمان و میزان مصرف کودها امری ضروری است. 

2. کودهای معدنی  (غیر آلی)  

 کودهایی که از مواد شیمیایی معدنی تشکیل شده اند، غیر آلی نامیده می شوند. عناصری که در این نوع کودها وجود دارد در واقع همان عناصری هستند که در کودهای آلی پیدا می کنید، با این تفاوت که در کود آلی، عناصر مستقیماً از منابع حیوانی یا گیاهی تأمین می‌شوند، ولی در کودهای آلی از طریق فرآیندهای شیمیایی تولید می‌ گردند. 

بیشتر کودها از سه عنصر اصلی شامل: نیتروژن (N)، فسفات (P) و پتاسیم (K) که همه گیاهان به آنها نیاز دارند تشکیل شده اند. برخی از کودها حاوی ریز مغذی هایی مانند کلسیم، منیزیم یا آهن نیز هستند. تفاوت بین کودهای آلی و معدنی در این است که کود معدنی برای گیاهان، مواد مغذی را به شکل خالص آن ها تحویل می دهد به طوری که بلافاصله در دسترس گیاه قرار می‌گیرد، اما در کودهای آلی، ابتدا باید توسط میکروارگانیسم های زنده خاک تجزیه شوند تا مواد مغذی در دسترس گیاهان قرار گیرند. این فرآیند تجزیه باعث می‌شود گیاهان در برابر بیماری‌ها و آفات مقاوم‌ تر شوند، زیرا مواد آلی خاک را برای طولانی مدت فراهم می‌ کنند. با این وجود استقبال کودهای معدنی در میان کشاورزان بیشتر است زیرا مانند کودهای آلی نیاز به تجزیه بیشتر ندارد و  لذا راه حل سریع الاثری برای کمبود عناصر غذایی در گیاه هستند.

به این نوع کودها، کودهای شیمیایی یا مصنوعی و یا سنتزی نیز گفته می‌ شود زیرا از مواد شیمیایی مانند نیتروژن (N)، فسفر (P) ، پتاسیم (K) و سایر عناصرشیمیایی در کارخانه‌ها تولید می‌ شوند. کودهای شیمیایی برای رشد گیاه بسیار موثر هستند، اما استفاده از این کودها می‌تواند نگران کننده باشد زیرا ممکن است به منابع آب محلی سرازیر شوند یا به ارگانیسم های خاک مانند کرم های خاکی آسیب برسانند و علاوه بر این، کوددهی بیش از حد با مواد مصنوعی آلودگی محیط زیست و گرم شدن کره زمین را سرعت بخشیده و فعالیت میکرو ارگانیسم های خاک (موجودات خاکزی) را مختل می کند.

مزایای کودهای شیمیایی معدنی

• در دسترس بودن: به عنوان رایج ترین شکل مورد استفاده، در همه جا یافت می شود.
• تنوع فرمول: برای شرکت های شیمیایی آسان است که عناصر را برای فصول مختلف و برای انواع گیاهان مخلوط یا تغییر دهند.
• عملکردسریع: از آنجایی که مواد مغذی موجود در کودهای معدنی بلافاصله در دسترس گیاهان قرار می گیرد، این شکل از کوددهی می تواند برای کمک به رشد گیاه در لحظات خاص مورد استفاده قرار گیرد، اگر فرمول مورد استفاده برای فصل مناسب باشد، معمولاً نتایج در عرض 1 تا 2 هفته قابل مشاهده است.
• ارزان بودن : به طور معمول نسبت به کودهای آلی ارزان تر هستند.
• سهولت کاربرد:  میزان مصرف و زمان مصرف با توجه به نوع گیاه روی محصولات درج شده است و این راهنما کار را برای مصرف درست کشاورز راحت کرده است.
• اشکال چندگانه: کودهای شیمیای در انواع مختلفی مانند مایع، پودری و گرانول در بازار وجود دارند: کودهای مایع به خصوص کودهای معدنی پیچیده (حاوی عناصر کمیاب) اغلب به شکل مایع یافت می شوند. استفاده و کاربرد کود مایع آسان تر و سرعت جذب آن توسط گیاه بالاتر است و برای اکثر باغات سبزیجات و سایر محصولات مناسب است.

استفاده از کود معدنی جامد بسیار رایج است و به صورت پودری و گرانول می‌باشند. آن‌ها را می توان به صورت خشک و مستقیم روی خاک استفاده کرد یا ممکن است در آب قابل حل باشد.

انواع کودهای معدنی (شیمیایی)

1- کودهای نیتروژن دار(ازت بالا)

نیتروژن اولین و اصلی ترین عنصر مورد نیاز گیاه است و یک جزء مهم در سلول های گیاهی از نظر ساختاری، ژنتیکی و متابولیکی محسوب می‌ شود، در ترکیباتی مانند پروتئین ها و اسیدهای نوکلئیک وجود دارد، همچنین در انتقال انرژی نقش کلیدی ایفا می‌کند و تاثیر به‌سزایی روی رشد و باروری گیاه دارد. در صورت کمبود نیتروژن در گیاه رشد آن متوقف شده، ساقه‌ها باریک، کوتاه و نسبت به تنش‌های زیستی و غیرزیستی حساس می‌شوند. کودهای مبتنی بر نیتروژن، متداول ترین و پرمصرف ترین کودها در سراسر جهان هستند. این کودها دارای منشأ ترکیبات نیترات هستند.

مهم ترین کودهای نیتروژن دار

•  کودهای سرک (اوره) : حاوی 46 درصد نیتروژن، اوره اسیدیته کمتری نسبت به سایر انواع کودهای نیتروژن دار داشته و از رایج ترین کودهای نیتروژن دار به شمار می‌آید، یک ترکیب ارزان قیمت است که در کودهای مخلوط و همچنین به تنهایی در خاک استفاده شده و یا روی شاخه و برگ اسپری می شود.
• کودهای کامل (سه بیست) : حاوی 20 درصد نیتروژن به همراه عناصر پرمصرف فسفر و پتاسیم با نسبت برابر
• کودهای نیترات آمونیوم :  حاوی 25 درصد نیتروژن است. در این نوع کود هم نیترات و هم آمونیوم موجود است و از کودهای محلول در آب است به همین دلیل به راحتی در دسترس گیاهان قرار می‌گیرند.
• سولفات آمونیوم : حاوی21 درصد نیتروژن است. آمونیاک موجود در سولفات آمونیوم بلافاصله پس از استفاده توسط خاک جذب شده و شسته نمی شود. در طول تثبیت، آمونیاک مقداری معادل با تثبیت، کلسیم از خاک آزاد می کند لذا آمونیوم موجود در این کود باعث کاهش مقدار کلسیم ذخیره شده در خاک می شود.

این کودها برای اکثر شرایط اقلیمی و انواع خاک ها مناسب هستند. اگرچه اکثر گیاهان برای رشد به کود نیتروژنی نیاز دارند، اما مقدار زیاد آن می تواند باعث سوختگی گیاه شود که ممکن است منجر به تغییر رنگ برگ ها و حتی مرگ گیاه شود لذا از مصرف بی رویه کودهای نیتروژنه باید خودداری نمود و میزان استفاده از کودها با توجه به نوع گیاه، وسعت محل کشت وآنالیز آزمایش خاک و برگ توسط کارشناس تعیین گردد.

2- کودهای حاوی فسفر

فسفر دومین عنصر ضروری برای گیاه است که در تولید محصول اهمیت زیادی دارد. فسفر در افزایش مقاومت گیاهان به سرمای زمستان نیز نقش به سزایی دارد و در ساختار DNA،RNA، فسفو پروتئینها، فسفولیپیدها، مولکول های حامل انرژی مثل آدنوزین دی فسفات و آدنوزین تری فسفات حضور دارد. عنصر فسفر در تلقیح گل ها و زودرسی محصول نیز تاثیر گذار است. دو حالتی که عنصر فسفر را از دسترس خارج می‌کند جذب سطحی(در غلظت پایین) و رسوب (در غلظت های بالا) این عنصر در خاک است. مصرف کود فسفر بالا باعث تثبیت نیتروژن در خاک شده و افزایش نیتروژن خاک جذب فسفر را افزایش می‌دهد. 

مهم ترین کودهای فسفره 

•  کودهایDAP : پرمصرف ترین کود فسفر در جهان است. به دلیل محتوای نسبتاً بالای مواد مغذی و خواص فیزیکی عالی آن محبوبیت زیادی دارد،کودهای دی آمونیوم فسفات دارای 20.2  درصد فسفر دارند که به همراه نیتروژن و گوگرد منبع عالی فسفر (P) و نیتروژن (N) برای تغذیه گیاه محسوب می‌ شوند.
• کودهای MAP : کودهای مونو آمونیوم فسفات تقریبا 22 درصد فسفر به همراه گوگرد، نیتروژن و کلسیم به شکل گرانولی دارند.
• کودهای SSP : کودهای سوپر فسفات ساده معمولا 8.8% درصد فسفر به شکل گرانولی دارند و حاوی گوگرد و کلسیم است.
• کودهای NPK : کودهای مرکب نیز نامیده می شوند، حاوی هر سه ماده مغذی نیتروژن، فسفر و پتاسیم به نسبت های مختلف هستند. انواع مختلفی از محصولات NPK در جهان بر اساس دستور العمل های مختلف مواد مغذی وجود دارد و اغلب آنها را سفارشی می کنند تا با نیازهای یک محصول یا قطعه زمین خاص مطابقت داشته باشند.  
• کودهای آمونیوم پلی فسفات : این نوع از کود فسفر بالا با 15درصد فسفر پس از انحلال کامل در آب قابل استفاده است.

3- کودهای پتاسیم دار

پتاسیم (K) یک ماده مغذی ضروری مورد نیاز گیاهان در مقادیر زیاد است. از مهم ترین نقش آن می‌توان به تنظیم فشار آب گیاه، فعال کردن آنزیم ها، متعادل کردن بارهای الکتریکی، انتقال قندها و نشاسته ها، افزایش فتوسنتز و افزایش مقاومت گیاه  اشاره کرد. کودهای حاوی پتاسیم عموما  به همراه دو یا چند ماده مغذی  تولید می‌ شوند و از مهم ترین آن ها می‌ توان به کلرید پتاسیم (KCl)، سولفات پتاسیم (K2SO4) و نیترات پتاسیم (KNO3) اشاره کرد.

• کودکلروپتاسیم: کلرور پتاسیم دارای تقریبا 61 درصد پتاسیم می باشد، با این حال مصرف کلرورپتاسیم در مواردی که به مقدار زیادی پتاسیم نیاز است توصیه نمی‎‌ شود زیرا احتمال مسمومیت ناشی از فراوانی کلر پیش می آید.
• کود سولفات پتاسیم:  این کود به نام سولوپتاس نیز شناخته می‌ شود. یکی از بهترین کودهای پتاسیم به حساب می‌آید، قابلیت انحلال بسیار بالایی دارد و به دلیل اندازه بسیار ریز ذرات، مانع از ایجاد رسوب در سمپاش و سیستم های آبیاری شده است. سولوپتاس را علاوه بر مصرف برگی، از طریق آب آبیاری و کاربرد در خاک نیز می‌ توان مصرف کرد. علاوه بر این سولوپتاس به عنوان منشاء تامین پتاسیم و گوگرد در کشت های هیدروپونیک  استفاده می شود.
• کود پتاسیم نیترات: کود پتاسیم نیترات یکی از گران ترین انواع کود پتاس است. پرورش دهندگان گیاهان گران قیمت زمانی که نیاز به استفاده از کود نیتروژن دار بدون کلر داشته باشند، می توانند پتاسیم نیترات را انتخاب کنند.
• پتاسیم فسفات: فسفر نیز مانند پتاسیم یکی از عناصر ضروری برای کشت گیاه و غنی سازی خاک است. یکی از ویژگی های این کود این است که با کودهای حاوی نیتروژن نیز سازگار بوده و می توان هر دو مدل کود را در کنار هم استفاده نمود.

4- کودهای حاوی کلسیم، منیزیم و گوگرد

مواد مغذی ثانویه مانند گوگرد (S)، منیزیم (Mg) و کلسیم (Ca) علاوه بر مصرف جداگانه، در ترکیب با مواد مغذی اولیه N، P و K نیز استفاده می شوند. گوگرد معمولاً به کودهای نیتروژن دار  مانند اسید نیتریک و اوره اضافه می‌شود. انواع دیگر کودهای گوگردی شامل سوپر فسفات منفرد (SSP)، سولفات پتاس (SOP) و سولفات منیزیم پتاسیم (PMS) است. کیزریت (مونوهیدرات سولفات منیزیم) یک کود محبوب مبتنی بر منیزیم است که از معدن استخراج می شود و به عنوان کود در کشاورزی، عمدتاً برای اصلاح کمبود منیزیم استفاده می گردد. کلسیم عمدتاً به صورت نیترات کلسیم، گچ (سولفات کلسیم) یا آهک-دولومیت (کربنات کلسیم) استفاده می شود. نیترات کلسیم تنها منبع کلسیم، قابل دسترسی توسط گیاه است. همچنین می توان از آهک (کربنات کلسیم) و گچ (سولفات کلسیم) برای اصلاح خاک با کلسیم استفاده کرد.

5-کودهای کشاورزی حاوی ریز مغذی ها

کودهای ریز مغذی شامل مواد مغذی حیاتی برای رشد گیاه هستند اما فقط به مقدار کمی برای گیاه مورد نیاز است. آهن (Fe)، منگنز (Mn)، مولیبدن (Mo)، بور (B)، روی (Zn)، کلر (Cl) و مس از مهم ترین ریز مغذی‌های مورد نیاز گیاه به شمار می‌ آیند. از آنجایی که ریز مغذی ها به مقدار کمی مورد نیاز هستند، کوددهی برگی معمولاً موثرترین راه برای رفع کمبود ریز مغذی ها است. ریز مغذی ها اغلب با  کودهای N، P و یا K ترکیب می شوند و مورد استفاده گیاه قرار می‌ گیرند. برای مشاهده سایر محصولات به صفحه اصلی فروشگاه اینترنتی سپانه مراجعه نمایید.

چه تفاوتی بین کودهای شیمیایی و آلی وجود دارد؟

کود کشاورزی به دو دسته شیمیایی و آلی تقسیم می‌شود که هر کدام دارای ویژگی‌ها خاص خود هستند. کودهای شیمیایی از ترکیبات معدنی و مصنوعی تولید می‌شوند و به سرعت مواد مغذی را به گیاهان منتقل می‌کنند. این کودها معمولاً ارزان‌تر هستند. اما استفاده مداوم از آن‌ها ممکن است به تخریب ساختار خاک، کاهش تنوع میکروبی و آلودگی آب‌های زیرزمینی منجر شود.

در مقابل، کودهای آلی از منابع طبیعی مانند کود حیوانی، کمپوست و بقایای گیاهی تولید می‌شوند. این کودها به آهستگی جذب  می‌شوند زیرا باید توسط میکروارگانیسم‌های خاک تجزیه شوند تا مواد مغذی آزاد شوند. کودهای آلی به بهبود ساختار خاک، افزایش تنوع میکروبی و افزایش توانایی نگهداری آب و مواد مغذی در خاک کمک می‌کنند. هرچند هزینه اولیه آن‌ها ممکن است بالاتر باشد و نیاز به مدیریت بیشتری داشته باشند، اما در درازمدت به دلیل بهبود خاک و کاهش نیاز به مواد شیمیایی، می‌توانند اقتصادی‌تر باشند.

از نظر زیست‌محیطی، کودهای آلی پایدارتر هستند و خطر کمتری برای آلودگی آب‌ها و خاک‌ها دارند. در نهایت، انتخاب بین کودهای شیمیایی و آلی بستگی به نیازهای خاص کشاورزی، اهداف زیست‌محیطی و منابع موجود دارد. ترکیب هوشمندانه از هر دو نوع کود می‌تواند به بهبود عملکرد و پایداری کشاورزی کمک کند. با توجه به مزایا و معایب هر یک از کودها، استفاده متعادل و مسئولانه از آن‌ها می‌تواند هم به افزایش بازده محصولات و هم به حفظ سلامت محیط‌زیست منجر شود.

چگونه می‌توان میزان و زمان مناسب کوددهی را تعیین کرد؟

برای تعیین میزان کود کشاورزی و زمان کوددهی، بهتر است موارد زیر را در نظر بگیرید:

1) نوع گیاه:

• گیاهان مختلف نیازهای غذایی متفاوتی دارند.
• به عنوان مثال، سبزیجات و صیفی ‌جات نیاز به نیتروژن و درختان میوه بیشتر به فسفر و پتاسیم نیاز دارند.

2) مرحله رشد گیاه:

• در مراحل اولیه رشد، گیاهان نیاز بیشتری به کودها دارند تا رشد و توسعه مناسبی داشته باشند.
• در مراحل بعدی رشد، نیاز به کودها کاهش می‌یابد.

3) خصوصیات خاک:

• ترکیب و حاصلخیزی خاک، میزان نیاز گیاه به کودها را تعیین می‌کند.
• خاک‌های فقیر به کودهای بیشتری نیاز دارند.

4) آب و هوا:

• در شرایط آب و هوایی مناسب، گیاهان نیاز کمتری به کودها دارند.
• در شرایط نامساعد آب و هوایی، گیاهان نیاز بیشتری به کودها دارند.

5) نوع کود و زمان کاربرد:

• باید از کودهایی که تاثیر زیادی بر گیاهان دارند به طور مکرر و به مقدار کم استفاده شود.
• کودهای آهسته‌رهش(سرعت جذب آهسته توسط گیاه) مانند کودهای آلی باید در زمان‌های مناسب و به مقدار متعادل استفاده شوند.

6) آزمایش خاک: 

• انجام آزمایش خاک می‌تواند به شما کمک کند تا نیازهای کودی خاک را بهتر بفهمید. این آزمایشات شامل اندازه‌گیری pH خاک، شوری خاک، غلظت  عناصر غذایی مانند نیتروژن، فسفر، پتاسیم وسایر عناصر غذایی می‌شود.

در مجموع، با توجه به این عوامل می‌توان میزان و زمان کوددهی را برای هر گیاه و شرایط خاک و آب و هوایی تعیین کرد. 

استفاده از کودهای شیمیایی چه تأثیری بر سلامت خاک و محیط زیست دارد؟

استفاده از کودهای شیمیایی تأثیرات قابل توجهی بر سلامت خاک و محیط زیست دارد که می‌توان آنها را به صورت زیر دسته‌بندی کرد:

تأثیرات کود کشاورزی بر سلامت خاک:

• تغییر ساختار فیزیکی خاک: کودهای شیمیایی می‌توانند به بهبود ساختار فیزیکی خاک کمک کنند و باعث افزایش تولید موقت محصولات شوند.
• کاهش کیفیت خاک: مصرف بیش از حد کودهای شیمیایی می‌تواند منجر به تجمع نمک‌ها و مواد شیمیایی در خاک شود که باعث کاهش کیفیت خاک می‌گردد.
• کاهش فعالیت میکروارگانیسم‌های مفید: استفاده مداوم از کودهای شیمیایی می‌تواند به کاهش تنوع و فعالیت میکروارگانیسم‌های مفید در خاک منجر شود که برای سلامت خاک ضروری هستند.
• کمبود عناصر معدنی: در بلندمدت، کودهای شیمیایی ممکن است به کمبود برخی عناصر معدنی ضروری مانند آهن، روی و مس در خاک منجر شوند.

تأثیرات کود کشاورزی بر محیط زیست:

• آلودگی آب‌ها: مواد شیمیایی موجود در کودها می‌توانند به آب‌های زیرزمینی و سطحی نفوذ کنند و باعث آلودگی منابع آب شوند. این موضوع می‌تواند تأثیرات منفی بر حیات آبزیان و کیفیت آب آشامیدنی داشته باشد.
• انتشار گازهای گلخانه‌ای: برخی کودهای شیمیایی، به ویژه کودهای نیتروژنه، می‌توانند منجر به انتشار گازهای گلخانه‌ای مانند نیتروز اکسید شوند که در افزایش گرمایش جهانی نقش دارند.
• کاهش تنوع زیستی: استفاده از کودهای شیمیایی می‌تواند به کاهش تنوع زیستی در خاک و محیط اطراف منجر شود، چرا که مواد شیمیایی ممکن است بر گیاهان و جانوران کوچک تأثیر منفی بگذارند.
• تجمع مواد شیمیایی در زنجیره غذایی: مواد شیمیایی موجود در کودها می‌توانند در گیاهان تجمع پیدا کنند و از طریق زنجیره غذایی به حیوانات و انسان‌ها منتقل شوند، که ممکن است مشکلات سلامتی مختلفی ایجاد کند.

با این وجود، استفاده متعادل و هدفمند از کود کشاورزی با رعایت موارد بهینه‌سازی زیست‌محیطی می‌تواند به حفظ سلامت خاک و کاهش تأثیرات منفی بر محیط زیست کمک کند.

روش های استفاده از کود کشاورزی

برای افزایش بهره وری محصولات زراعی و بهبود کیفیت آن ها از کود کشاورزی استفاده می شود. بدون کودهای کشاورزی مواد مغذی و عناصر موجود در خاک کاهش می یابند و امکان بهره وری از بین می رود. به همین دلیل باید از کودهای کشاورزی استفاده شود. روش های مختلفی برای استفاده از کودها وجود دارند؛ مانند محلول پاشی، کود دهی همراه با آبیاری و چالکود که هرکدام دارای مزایا و معایبی هستند.

1. محلول پاشی (Foliar Application)

سریع ترین و کاربردی ترین روشی که برای استفاده از کود کشاورزی وجود دارد، محلول پاشی است. در شرایطی که گیاهان دچار کمبود مواد مغذی می شوند و این امکان وجود ندارد که از طریق ریشه مواد مورد نیاز را دریافت کنند، کود دهی به روش محلول پاشی کاربرد دارد.

مزایا:

• جذب سریع: با توجه به اینکه در روش محلول پاشی گیاه با کمک برگ های خود مواد مغذی را دریافت می کند، سرعت جذب بالا است و نیاز گیاه زودتر برطرف می شود.
• کاهش اتلاف: در خاک های شنی و سبک بخش زیادی از مواد مغذی و عناصر مورد نیاز گیاهان هدر می روند؛ زیرا خاک توانایی نگهداری آب و مواد مغذی را ندارد. به همین دلیل استفاده از روش محلول پاشی کود کشاورزی مانع از هدر رفتن مواد مورد نیاز گیاه می شود.

نحوه اجرا:

• غلظت محلول: اگر عناصر و مواد مغذی موجود در محلول بیش از نیاز گیاه باشند، برگ ها می سوزند. در محلول پاشی باید به غلظت محلول توجه شود.
• زمان محلول پاشی: صبح های زود و عصرها تبخیر مایع از سطح برگ ها سرعت بیشتری دارد. به همین دلیل محلول پاشی در این زمان مناسب است تا مایع اضافی از روی سطح برگ ها تبخیر شود.

2. کود دهی همراه با آبیاری (Fertigation)

اگر از روش آبیاری بارانی یا قطره ای برای سیر آب کردن گیاهان استفاده می کنید، برای رساندن مواد مغذی می توانید از روش کود دهی همراه با آبیاری استفاده کنید. در این روش کود کشاورزی مستقیم به گیاه داده می شود.

مزایا:

• پخش یکنواخت: در این روش تمام گیاهان از طریق ریشه و به صورت منظم و مداوم کود مورد نیاز را دریافت می کنند.
• صرفه جویی در مصرف آب و کود: در آبیاری بارانی یا قطره ای مصرف آب کنترل شده است تا از هدر رفت آب جلوگیری شود. زمانی که کود را با این روش به گیاه برسانید، نیازی به آبیاری مجزا وجود ندارد و مصرف آب کاهش می یابد.

نحوه اجرا:

• کیفیت آب: در این روش نباید از آب شور استفاده شود؛ زیرا تأثیر منفی روی جذب مواد معدنی می گذارد.
• زمان کود دهی: برنامه زمان بندی استفاده از کود کشاورزی باید بر اساس نیاز گیاهان باشد. روش کود دهی به همراه آبیاری برای فصل رشد گیاهان کاربرد دارد.

3. چالکود (Pit Fertilization)

گیاهانی که چند ساله هستند، ریشه هایی عمیق دارند و سرعت جذب آن ها کمتر است. به همین دلیل برای گیاهان چند ساله مانند درختان میوه دار باید از روش چالکود استفاده شود. در این روش کود کشاورزی در چاله هایی که نزدیک ریشه گیاه حفر می شوند، قرار می گیرد. چالکود روشی عمقی و موضعی برای رساندن مواد مغذی به گیاهان است.

مزایا:

• جلوگیری از اتلاف کود: گیاهان چند ساله مدت طولانی در خاک هستند و به طور معمول خاک حوالی این گیاهان سبک می شود. استفاده از روش چالکود جلوی هدر رفتن کودهای کشاورزی را می گیرد.
• تأمین مواد مغذی در طولانی مدت: گیاهان چند ساله نیاز به تغذیه تدریجی و طولانی مدت دارند. روش چالکود باعث می شود تا گیاه زمان کافی برای جذب مواد مورد نیاز را داشته باشد.

نحوه اجرا:

• حفر چاله ها: برای اینکه کودهای کشاورزی در دسترس گیاه باشد، چاله هایی نزدیک ریشه ها حفر می شوند که عمق آن ها با توجه به اندازه گیاه، نوع درخت و نوع کود تغییر می کند.
• پوشاندن چاله ها: برای اینکه عناصر موجود در کود کشاورزی و رطوبت آن در مجاورت هوا از بین نروند، باید سطح چاله ها با خاک پوشانده شود.

شرایط خاک، نیازهای گیاه و نوع محصول تعیین می کنند که از چه روشی برای کود دهی استفاده شود. اگر گیاه نیاز به جذب سریع دارد، روش محلول پاشی انتخاب می شود. برای بهره وری بیشتر از کود دهی همراه با آبیاری استفاده می شود. در نهایت برای گیاهان چند ساله و درختان روش چالکود مناسب است. در صورتی که روش استفاده از کود کشاورزی درست انتخاب شود، بهره وری محصولات افزایش می یابد. از دیگر مزیت های رعایت نکات کود دهی، رشد سالم گیاهان و فرسوده نشدن خاک است.

اهمیت کود کشاورزی در تولید محصولات

کودها با تأمین عناصر غذایی ضروری مانند نیتروژن، فسفر و پتاسیم، و ریز مغذی ها (آهن،روی، مس، منگنزو..) رشد گیاهان را تسریع می‌کنند. در کشاورزی مدرن، استفاده از کودها به افزایش بازدهی و کیفیت محصولات منجر شده است. با این حال، چالش‌هایی مانند آلودگی منابع آب، کاهش تنوع زیستی خاک و هزینه‌های اقتصادی مرتبط با استفاده نادرست از کودها وجود دارد.

مزایای استفاده از کود کشاورزی

• افزایش بهره‌وری و رشد محصول: کودها با تأمین مواد مغذی مورد نیاز گیاهان، رشد و تولید محصول را افزایش می‌دهند. این امر به بهبود کیفیت محصولات از نظر اندازه، طعم و ارزش غذایی منجر می‌شود.
• افزایش حاصلخیزی خاک: کودهای آلی با بهبود ساختار خاک، ظرفیت نگهداری آب و مواد مغذی را افزایش می‌دهند. این کودها به فعالیت میکروارگانیسم‌های مفید خاک کمک کرده و پایداری اکوسیستم خاک را تقویت می‌کنند.
• صرفه‌جویی در زمان و منابع
• استفاده از کودها نیاز به دوره‌های طولانی تناوب زراعی را کاهش داده و امکان کشت مداوم را فراهم می‌کند. این امر به بهره‌وری بیشتر از زمین‌های کشاورزی منجر می‌شود.
• کاهش آسیب‌های ناشی از کمبود عناصر معدنی: کودها با تأمین عناصر ضروری، از بروز بیماری‌ها و اختلالات ناشی از کمبود مواد مغذی در گیاهان جلوگیری می‌کنند.

معایب و تأثیرات منفی کود کشاورزی

• خطرات زیست‌محیطی: استفاده بی‌رویه از کودهای شیمیایی می‌تواند به آلودگی منابع آب سطحی و زیرزمینی منجر شود. همچنین، تولید و مصرف این کودها با انتشار گازهای گلخانه‌ای مانند نیتروس‌اکسید همراه است که به تغییرات اقلیمی کمک می‌کند.
• اثرات منفی بر سلامت خاک: استفاده مداوم از کودهای شیمیایی ممکن است به شوری خاک، کاهش تنوع زیستی میکروارگانیسم‌ها و تخریب ساختار خاک منجر شود. این عوامل در بلندمدت باروری خاک را کاهش می‌دهند.
• خطرات برای سلامت انسان: باقی‌ماندن مواد شیمیایی در محصولات کشاورزی می‌تواند به مشکلات سلامتی برای مصرف‌کنندگان منجر شود. همچنین، افزایش نیترات در آب آشامیدنی می‌تواند خطراتی برای سلامت انسان ایجاد کند.
• هزینه‌های بلندمدت: وابستگی به کودهای شیمیایی ممکن است هزینه‌های کشاورزی را افزایش دهد. همچنین، تخریب محیط زیست نیازمند سرمایه‌گذاری برای احیای منابع طبیعی است.

مقالات مرتبط با کود کشاورزی:

اهمیت کود کشاورزی در تولید محصولات

نحوه ترکیب کود کامل شیمیایی با کود های آلی